Wykaz twórców

O działalności prezentowanych poniżej firm, sygnujących swe wyroby (kamieniarka, metaloplastyka, fotografie) na cmentarzach wiemy zazwyczaj niewiele. Tematu autorstwa wyrobów sztuki funeralnej w tak szerokim zakresie dotychczas nie opracowywano. Jest to pierwsza próba skatalogowania wszystkich takich obiektów w obrębie czterech wybranych cmentarzy warszawskich.

Historię firm poznajemy obecnie w sposób pośredni, najczęściej z reklam i spisów branżowych, zamieszczanych w różnych periodykach. Należy pamiętać, że są to informacje szczątkowe. Jeśli np.: pierwsze z odszukanych ogłoszeń ukazało się w 1910 r., wcale nie oznacza to, iż firma nie działała już od kilku lat. Podobnie jest z datą najmłodszego ogłoszenia, np.: z 1942 r. W tym przypadku istnieje możliwość, że firma działała nieco dłużej. Do tego należy dodać nieregularność w zamieszczeniu reklam i to zarówno jeśli chodzi o kolejne lata, jak i tytuły wydawnictw, w których się owe anonse ukazywały. Na to z kolei nakłada się brak możliwości dotarcia do wszystkich źródeł drukujących informacje o interesujących nas firmach.

Podobnie niepełne dane pozyskujemy z terenu. Nagrobek stawiała się zazwyczaj niedługo po pierwszym pochówku w danej mogile. Z tego powodu jego datę przyjęliśmy za czas bezpośrednio poprzedzający powstanie nagrobka (mając jednak świadomość wyjątków od tej reguły). Bywało jednak, że rodzina zwlekała z urządzeniem grobu, choćby z braku funduszy. Grób mógł też powstawać etapami, przy okazji dokładania doń kolejnych zmarłych. Jeśli bowiem krzyż z tablicą wykonano z granitu, a skromne słupki wokół z piaskowca, to dlaczego firma podpisała się na słupku, a nie na okazałym grobie? Może dlatego, że sygnujący się rzemieślnik wykonał tylko ogrodzenie do owego grobu. Jeśli tak, to kiedy? Bezpośrednio po dacie pierwszego pochówku? A może nie ? może to element wtórny? ..a jeśli to okazały nagrobek jest późniejszą fundacją (zastępującą wcześniejszą skromną mogiłę), a słupki to jedyne, co zostało ze starej formy grobu? Warto też pamiętać, iż pewne elementy były wykorzystywane ponownie, czasami nawet bez usuwania pierwotnych sygnatur przenoszono je z innych grobów, a nawet cmentarzy. Niestety takie trudności pojawiają się przy ocenie niejednolitych stylowo i materiałowo mogił.

Należy też pamiętać, że nie wszystkie groby były sygnowane. Być może cześć twórców nie przywiązywała do tego znaczenia. Natomiast ci, którzy przywiązywali musieli najprawdopodobniej uzyskać zgodę zamawiających dany nagrobek. Możliwe też, że był jakiś system rabatów za umieszczenie w widocznym miejscu sygnatury wykonawcy, która była przecież bezterminową reklamą. Obok imienia i nazwiska dodawano często adres, a nawet telefon zakładu. O tym, że podchodzono indywidualnie do takich spraw, świadczy fakt umieszczania sygnowań zawsze od strony gdzie panował większy ruch. Zdarzało się nawet, że jeśli grób stał tyłem do głównej alejki, to sygnowanie pojawiało ?na jego plecach?.

Jakkolwiek ilość sygnowanych grobów idzie w setki, to należy mieć świadomość, że nie stanowią one nawet połowy wszystkich obiektów poddanych kwerendzie. Poza tym sporadycznie były ewidencjonowane nagrobki wykonane bezpośrednio po wojnie. Działo się tak wówczas, gdy sygnowania dotyczyły przedwojennych firm kontynuujących swą działalność po 1945 r.

Mimo, iż nakreślony powyżej sposób i zakres pozyskiwania informacji o firmach i ich działach jest dalece niepełny, to wraz z bogatym materiałem ikonograficznym zebranym w terenie, stanowi pierwszy, jakże ważny krok na drodze do poznawania tematyki twórczości funeralnej. Krok, który w nadziei autora niniejszego projektu, pozwoli zainspirować innych badaczy do rozwijania i kontynuowania przedstawionej tu tematyki.

Buraczewski Adolf

Siedziba firmy: ul. Nowy Zjazd 1 (lata 1926 ? 27), ul. Brzozowa 35 (lokalizacja domniemana lata 1930 ? 42).

Okres działalności wg anonsów prasowych: 1926?42 r.

Okres działalności wg dat pochówków: Pomnik (nie grób), został odsłonięty 1-XI-1929 r.

Adolf Buraczewski (ur. 24-IX-1881 Zimodry k. Wilna ? zm. 25-VII-1965 r. Józefów k. Warszawy), znalazł się w niniejszym wykazie twórców, ponieważ nazwisko jego (jako autora projektu), pojawiło się na pomniku ku czci walczących polskich dzieci ? ?Orląt?, poległych w wojnie Polsko-Bolszewickiej z 1920 r. Nie jest to więc, jak większość zmieszczonych tu, twórca stricte cmentarny, związany przede wszystkim ze sztuką funeralną. Mimo, iż parał się zarówno rzeźbą, jak i malarstwem (sprzedane prace jego autorstwa wielokrotnie pojawiają się w ?Sprawozdaniach Komitetu Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie?), to główną dziedziną, działalności pozostawała niezmiennie architektura.

Spod jego ręki wychodziły projekty bardzo zróżnicowane; począwszy od dużych obiektów przemysłowych (Zakłady Metalowe ?Łucznik? ? określane też jako: Fabryka Broni ?Walter? wzniesione w okresie 1923-27r.), poprzez równie atrakcyjne obiekty użyteczności publicznej (min. Kościół św. Stanisława we Włocławku powstały w latach; 1925-27 r.), jaki i mniejsze obiekty (np.: willa z 1934 r. na ul. Olimpijskiej 33, w Warszawie).

W młodości uzyskał staranne wykształcenie uczył się min. W Szkole Sztuk Zdobniczych w Moskwie i Szkole Sztuk Pięknych w Paryżu. W 1913 r. ukończył Wydział Architektury w Carskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. W dwudziestoleciu międzywojennym był związany z Politechniką Warszawska jako wykładowca akademicki.

Zmarł w 1965 r. ? pochowano go na Cmentarzu Wojskowym (Kwatera G, rząd 2B, miejsce 16.) ? niedaleko od prezentowanego tu pomnika jego autorstwa.

Anonse – Reklamy:

1942 r. ? ?Amtliches Frensprechbuch füf den Distrikt Warszchau? [Niemieckojęzyczna książka telefoniczna], s. 29 ? Buraczewski Adolf ? arch., ul. Brzozowa 35, tel. 11-50-30.

1935 ? 36 r. ? ?Spis Abonentów Warszawskiej Sieci Telefonów?, s. 34 ? Buraczewski Adolf ? arch., ul. Brzozowa 35, tel. 11-50-30.

1930 r. ? ?Księga Informacyjno-Adresowa Cała Warszawa?, dział XI, s. 49 ? Buraczewski A. ? ul. Brzozowa 35, tel. 41-30.

1926 ? 27 r. ? ?Księga Adresowa Polski (wraz z W. M. Gdańskiem) dla handlu, Przemysłu, Rzemiosł i Rolnictwa?, s. 1460 ? Buraczewski Adolf ? biuro architektoniczne, ul. Nowy Zjazd 1.

Prace twórcy na cmentarzu
Wojskowym:

1929 r. ? Orlęta Polskie [03]

Fedorowicz Jan (następnie - Fedorowicz Julian)

Siedziba firmy: ul. Dzika 61 (w 1908 r.), ul. Dzika 61a (1929 ? 1931 r.), ul. Dzika 23 (1931 ? 1935 r.), ul. Dzika 21 (1935 ? 1941 r.), ul. Dzika 21/23 (w 1950 r.), ul. Dzika 19 (w 1959 r.).

Okres działalności wg anonsów prasowych: 1908?59 r.

Okres działalności wg dat pochówków: 1931?62 r.

Jan Fedorowicz rozpoczynał są działalność jeszcze w czasach carskiej Rosji. Pierwsza wzmianka o jego firmie (pierwsza, którą udało sie odnaleźć), pochodzi z 1908 r. Przez cały okres swego istnienia przedsiębiorstwo było związane z okolicą powązkowskich cmentarzy.

Zdaje się, że mimo widocznych dość częstych zmian adresu, zakład cały czas trwał w tym samym miejscu. Wydaje się, że można tak sądzić, ponieważ rodzinny ów interes, funkcjonował na narożnej parceli, obejmującej dwie hipoteki, stąd też dwa numery policyjne. Zapewne na początku były to 61 i 61a. Potem po przyznaniu południowemu odcinkowi ul. Dzikiej, jako patrona Ludwika Zamenchofa, numeracja uległa drastycznej zmianie i oba place otrzymały numery: 21 i 23. Oba też pojawiają się jako adres firmy ? być może jeden należał do samego warsztatu, a drugi do biura, stąd takie rozbieżności.

Poza tym na uwagę zasługuje fakt, iż firma działała jeszcze długo po ostatniej wojnie, co widać przede wszystkim po zachowanych nagrobkach. Z powojennych spisów adresowych można się natomiast domyślać, że po Janie interes przejął Julian (syn?), który prowadził przedsiębiorstwo do połowy 70. XX w. Można to ustalić na podstawie analizy dostępnych map i zdjęć lotniczych.

Anonse – Reklamy:

1962 r. ? inż. J. Fedorowicz, W-wa, Dzika 21 [inf. wykuta na grobie].

1959 r. ? ?Spis Telefonów m. st, Warszawy i Województwa Warszawskiego?, s. 170 ? Fedorowicz Julian ? mgr inż. arch. ul. Dzika 19, tel. 6-78-67, [nowy n-er:31-11-83].

1955 r. ? inż. J. Fedorowicz, Dzika 21 [inf. wykuta na grobie].

1950 r. ? ?Spis Telefonów Warszawskiego Okręgu Poczt i Telegrafów?, s. 67 ? Fedorowicz Julian, inż. ? zakład kamieniarski, ul. Dzika 21/23, tel. 7-25-81.

1941 r. ? ?Amtliches Frensprechbuch füf das Generalguvernement? [Niemieckojęzyczna książka telefoniczna], s. 89 ? Fedorowicz J. ? Pracownia Rzeźbiarsko-Kamieniarska, ul. Dzika 21, tel. 11-77-96.

1940 r. ? ?Wykaz Czynnych Telefonów Warszawskiej Sieci 1940?, s. 146 ? Fedorowicz J. [dawn. T. Gundelach] ? zakł. rzeźb?kamien., ul. Dzika 21, tel. 11-77-96.

1939 r. ? ?Chrześcijańska Warszawa? s. 134 ? Fedorowicz J. ? ul. Dzika 21, tel. 11-77-96.

1938 r. ?Spis Właścicieli Kont Czekowych w Pocztowej Kasie Oszczędności?, wyd. IX, s. 94 ? Fedorowicz Jan ? ul. Dzika 23, Konto czekowe PKO.: 5-591.

1938 r. ? ?Księga Adresowa Polski? s. 206 ? Fedorowicz J. ? ul. Dzika 21, tel. 11-77-96.

1937 ? 38 r. ? ?Spis Abonentów Warszawskiej Sieci Telefonów? s. 74 ? Fedorowicz J. [dawn. T. Gundelach] ? zakł. rzeźb?kamien., ul. Dzika 21, tel. 11-77-96.

1936 r. ?Spis Właścicieli Kont Czekowych w Pocztowej Kasie Oszczędności?, wyd. VIII, s. 94 ? Fedorowicz Jan ? ul. Dzika 23, Konto czekowe PKO.: 5-591.

1935 ? 36 r. ? ?Spis Abonentów Warszawskiej Sieci Telefonów? s. 66 ? Fedorowicz J. [dawn. T. Gundelach] ? zakł. rzeźb?kamien., ul. Dzika 21, tel. 11-77-96.

1935 r. ? ?Kalendarz na Pogotowie Warszawskie?, s. 454 ? Fedorowicz J. ? Fabryka kamieniarska, ul. Dzika 21, tel. 11-77-96.

1935 r. ?Spis Właścicieli Kont Czekowych w Pocztowej Kasie Oszczędności?, s. 45 ? Fedorowicz Jan ? ul. Dzika 23, Konto czekowe PKO.: 5-591.

1931 r. ? ul. Dzika 23 [inf. wykuta na grobie]

1931 ? 32 r. ? ?Spis Abonentów Państwowych i Koncesjonowanych Sieci Telefonicznych w Polsce [z wyjątkiem m. st. Warszawy]? s. 654 ? Fedorowicz Jan ? Fabryka Kamieniarska, Wykonywa wszystkie roboty kamieniarskie z marmuru, granitu i piaskowca, ul. Dzika 61a, tel. 677-96.

1930 ? 31 r. ? ?Spis Abonentów Warszawskiej Sieci Telefonów? s. 62 ? Fedorowicz J. [dawn. T. Gundelach] ? zakł. rzeźb?kamien., ul. Dzika 61a.

1930 r. ? ?Głos Rzemiosł Budowlanych? s. 26 ? Fedorowicz J. ? Zakład Rzeźbiarsko-Kamieniarski, nowocześnie urządzony, ul. Dzika 61a, tel.: 77-96

1930 r. ? ?Księga Adresowa Polski? s. 1852 ? Fedorowicz Jan ? ul. Dzika 61a.

1929 r. ? ?Księga Adresowa Polski? s. 1847 ? Fedorowicz Jan ? ul. Dzika 61a.

1928 r. ? ?Księga Adresowa Polski? s. 1871 ? Fedorowicz Jan ? ul. Dzika 61a.

1926 ? 27 r. ? ?Księga Adresowa Polski? s. 1491 ? Fedorowicz Jan ? ul. Dzika 61a.

1923 r. ? ?Handlowa Księga Adresowa Polski i Gdańska? s. 455 ? Fedorowicz J. ? ul. Dzika 61a, tel. 77-96.

1916 r. ? ?Księga Adresowa Polski dla przemysłu, handlu i rolnictwa? s. 159 ? Fedorowicz J. ? ul. Dzika 61a.

1909 r. ? ?Adresy Warszawy?, rok II, dział II, s. 244 ? Fedorowicz J. [do spółki z W. Osińskim] ? ul Dzika 61, tel.: 77-96.

1908 r. ? ?Adresy Warszawy?, rok I, dział II, s. 180 ? Fedorowicz J. [do spółki z W. Osińskim] ? ul Dzika 61, tel.: 77-96.

Prace twórcy na cmentarzu
Wojskowym:

1931 r. ? Komorowski Czesław [43]

1933 r. ? Tessaro Stanisław [32]

1955 r. ? Zelwerowicz Aleksander [10]

1962 r. ? Stapkiewicz Antoni [76]

Hahn Stefan

Siedziba firmy: ul. Powązkowska 78

Okres działalności wg anonsów prasowych: 1947 r.

Okres działalności wg dat pochówków: 1939 ? 44 r.

Firma Stefana Hahna działała raczej krótko i to w możliwie najgorszym z okresów ? a mianowicie w czasie. niemieckiej okupacji i pierwszych powojennych lat, kiedy to wciąż nasilająca się presja i szykany wywierane przez władze na sektor prywatny doprowadzały najczęściej do bankructw i upadków, a właściciele niejednokrotnie zmęczeni boksowaniem się z ówczesną socjalistyczną rzeczywistością, zniechęcali się, porzucając raz na zawsze myśli o karierze prywatnego przedsiębiorcy. Tak mogło być również i w tym przypadku. Ślad po owej firmie urywa się krótko po wojnie, w dobie najbardziej nasilonej ?nacjonalizacji? gospodarki.

Na uwagę zasługuje tez fakt, iż zakład Hahna znajdował się pod tym samym adresem, co funkcjonująca nieco wcześniej pracownia Kulikowskiego. Istnieje więc duże prawdopodobieństwo, że mamy do czynienia z tą samą firmą, która zmieniła właściciela, a co za tym idzie, także i nazwę.

Anonse – Reklamy:

1947 r. ? ?Informator m. st. Warszawy i Woj. Warszawskiego?, s. 134 ? Hahn Stefan ? zakład kamieniarski., ul. Powązkowska 78.

1944 r. ? S. Hahn, Powązkowska 78 [inf. wykuta na grobie].

1939 r. ? S. Hahn, Powązkowska 78 [inf. wykuta na grobie].

Prace twórcy na cmentarzu
Wojskowym:

1939 r. ? Synos Konrad [64]

1939 r. ? Chajęcki Zygmunt [61]

1944 r. ? Miszczak Tadeusz [81]

1944 r. ? Tchorzewski Andrzej [75]

Jackowski (Stefan) Stanisław

Siedziba firmy: art. ? rzeźbiarz, w przypadku takiej profesji adres zamieszkania był często zbieżny z adresem pracowni, co można uznać za siedzibę ?firmy?. Kraków: ul. Długiej 37. Warszawa: ul. Filtrowa 75 (1930 ? 37 r.), ul. Filtrowa 83 (1938 ? 39 r.), ul. Wilcza 35 (1939 ?42 r.).

Okres działalności wg anonsów prasowych: 1914?42 r.

Okres działalności wg anonsów prasowych: Pomnik (nie grób), został odsłonięty 1-XI-1929 r.

Stanisław Jackowski (ur. 11-VII-1887 r., Warszawa ? zm. 10-III-1951 r., Katowice), znalazł się w niniejszym wykazie twórców, ponieważ nazwisko jego (jako autora płaskorzeźb), pojawiło się na pomniku ku czci walczących polskich dzieci ? ?Orląt?, poległych w wojnie Polsko-Bolszewickiej z 1920 r. Nie jest to więc, jak większość zmieszczonych tu, twórca stricte ?cmentarny?. Mimo, iż parał się sztuką funeralną (min. grobowiec Bolesława Prusa) głównym nurtem jego działalności była twórczość świecka.

Po młodości spędzonej w Warszawie i ukończeniu w 1908 r. Gimnazjum Pawła Chrzanowskiego, (obecne XXVIII L.O. im. Jana Zamoyskiego), udał się do Krakowa, gdzie w latach 1909-11 uczestniczył w kursach tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych. Następnie, zapisał się w poczet słuchaczy paryskiej szkoły Filippo Colarossiego, zwanej Akademią Colarossiego gdzie pobierał nauki w latach 1911-12 r. Uczelnia ta, na tle innych jej współczesnych była bardzo postępowa i liberalna. Przede wszystkim dopuszczono tu do nauki kobiety, pozwolono im nawet malować akty, co więcej; już w 1910 r. przyjęto do grona wykładowców pierwszą kobietę w historii tej placówki.

Po powrocie z Francji artysta osiadł w Krakowie. Jego adres niejednokrotnie pojawia się w ówczesnych spisach dotyczących tego miasta. Z nich pochodzi z 1925 r. Można więc założyć, że do polowy lat 20. XX w. rzeźbiarz mieszkał w Krakowie (ul. Długiej 37). Z dużym prawdopodobieństwem można też przyjąć, że pracownię swą posiadał pod tym samym adresem pod którym mieszkał, zarówno w Krakowie jak i w późniejszych latach w Warszawie.

Wiadomo, że na długo przed II wojną światową wrócił do Warszawy. Najwcześniejsze z odszukanych śladów jego bytności w stolicy, pochodzą z ukazujących się rokrocznie spisów rzeźb sprzedawanych przez Tow. Zachęty Sztuk Pięknych. Od roku 1927 figuruje on jako artysta warszawski.

Z czasu pobytu w stolicy udało się ustalić następujące adresy: ul. Filtrowa 75 (1930 ? 37 r.), ul. Filtrowa 83 (1938 ? 39 r.), ul. Wilcza 35 (1939 ? 42 r.). Po ostatniej wojnie artysta przeprowadził się do Katowic, gdzie mieszkał aż do śmierci.

Mimo, iż znaczna cześć jego prac uległa zniszczeniu (wojna), to po dziś dzień przestrzeń Warszawy zdobią takie monumenty, jak pomnik J. Kilińskiego na Podwalu, Tancerka w parku Skaryszewskim, czy wodotrysk (fontanna) Igraszka z Aligatorem na pl. H. Dąbrowskiego.

Anonse – Reklamy:

1929 r. ? ?Sprawozdanie Komitetu TZSP w Warszawie?, s. 57 ? Jackowski Stanisław ? Warszawa, rzeźby: projekt pomnika Niepodległości.

1928 r. ? ?Sprawozdanie Komitetu TZSP w Warszawie?, s. 50 ? Jackowski Stanisław ? Warszawa, rzeźby: Tancerka, Taniec, projekt arch-rzeźbiarski pomnika Kościuszki dla Warszawy, Cztery Pory Roku I-IV.

1927 r. ? ?Sprawozdanie Komitetu TZSP w Warszawie?, s. 48, poz. 346 ? Jackowski Stanisław ? Warszawa, rzeźby: Żniwiarka, Odpoczynek, Przebudzenie, Przysięga Kościuszki, pomnikowe popiersie jenerała T. Kościuszki jako szefa I pułku saperów leg. w Modlinie .

1926 r. ? ?Sprawozdanie Komitetu TZSP w Warszawie?, s. 49, poz. 322 ? Jackowski Stanisław ? Paryż, rzeźby: Młodość, Studium, Tancerka.

1925 r. ? ?Wielka Księga Adresowa Krakowa?, rocznik X, rozdział I, s. 159 ? Jackowski Stanisław ? art., rzeźbiarz, ul. Długa 37.

1914 r. ? ?Wielka Księga Adresowa Krakowa i Podgórza?, rocznik IX, rozdział I, s. 128 ? Jackowski Stanisław ? artysta, rzeźbiarz, ul. Długa 37.

Prace twórcy na cmentarzu
Wojskowym:

1929 r. ? Orlęta Polskie [03]

Kalnet A.

Siedziba firmy: Bródno

Okres działalności wg anonsów prasowych: Brak

Okres działalności wg dat pochówków: Brak

O firmie pana Kalneta nie wiemy właściwie nic. Swój zakład miał on na Bródnie i najprawdopodobniej na tamtejszym cmentarzu znajduje się więcej grobów tego twórcy; a na nich być może jakieś dodatkowe informacje, jak imię właściciela, telefon, czy adres. Zakład działał zapewne dość krótko, dlatego dziś trudno jest znaleźć w prasie codziennej, czy branżowej jakiekolwiek ogłoszenia związane z tą firmą. Sytuacji nie poprawia też fakt, iż na katalogowanym w tym opracowaniu cmentarzu wojskowym, ustawiono i to zapewne przeniesiony skądinąd, tylko jeden z elementów pierwotnego grobu, a mianowicie ogrodzenie. Skoro stoi ono na miejscu wtórnym, to w niczym nie może być pomocna data pochówku na nagrobku, z którym owo ogrodzenie jest obecnie związane.

Na dzień dzisiejszy informacji jest mało, jednak jeśli jakiekolwiek nowe się pojawią, to zostaną niezwłocznie zamieszczone na niniejszej stronie.

Anonse – Reklamy:

Brak

Prace twórcy na cmentarzu
Wojskowym:

1932 r. ? Wierciński Wincenty [77]

Kocielski Adam (następnie ? Kocielska Helena)

Siedziba firmy: ul. Powązkowska 22 (w 1923 r.), ul. Powązkowska 30 (1926 ? 65 r.)

Okres działalności wg anonsów prasowych: 1923 ? 65 r.

Okres działalności wg dat pochówków: 1936 ? 38 r.

Przedsiębiorstwo Adama Kocielskiego, zaczęło się pojawiać w spisach miejskich już w pierwszych latach dwudziestolecia międzywojennego. Najstarsza odnaleziona wzmianka pochodzi z 1923 r.

Z szeregu dostępnych reklam i anonsów możemy wyczytać wiele ciekawych rzeczy o samym przedsiębiorstwie. Otóż, pomijając tak oczywiste informacje jak adres, czy telefon, dostajemy dokładną lokalizację zakładu ? ?wprost IV-tej bramy?. Informacja o tyle ważna, że w przypadku ul. Powązkowskiej, gdzie numeracja na przestrzeni lat kilkukrotnie się zmieniała, podanie samego adresu nie rozwiązuje do końca kwestii lokalizacji (precyzyjnej). Tu mamy konkretną informację o numerze bramy, która istnieje do dziś nieopodal narożnika ul. Powązkowskiej i Tatarskiej. Prócz tego dowiadujemy się, że firma przyjmowała wszelkie prace murarsko-kamieniarskie związane głównie z grobami, ale też i z innymi obiektami sakralnymi. Przedsięwzięcia realizowano głównie w granitach, marmurach i piaskowcach. Dla wygody potencjalnego nabywcy na składzie zawsze przygotowany był szereg ukończonych nagrobków gotowych do zakupu. Nie oznacza to oczywiście, że firma stroniła od indywidualnych, autorskich projektów, tworzonych pod specjalne zamówienie klienta. Nadmienić też wypada, iż w szerokim wachlarzu oferowanych usług znajdowały się także ekshumacje.

Firma szczęśliwie przetrwała II wojnę światową. Po latach, pierwotny właściciel przekazał, zapewne rodzinny już wówczas interes, młodszym pokoleniom; i tak oto w roku 1964, jako właścicielkę firmy mieszczącej się dalej pod tym samym adresem, odnajdujemy Helenę Kocielską ? być może córkę założyciela zakładu (?).

Anonse – Reklamy:

1964 ? 65 r. ? ?Spis Telefonów m. st. Warszawy?, cz. II ? telefony mieszkaniowe, s. 142 ? Kocielska Helena c zakł. rzeźb.- kamien., ul. Powązkowska 30, tel. 31-69-34.

1942 r. ? ?Amtliches Frensprechbuch füf das Generalgovernement? [Niemieckojęzyczna książka telefoniczna], s. 203, ? Buraczewski Adolf ? kamieniarstwo i rzeźbiarstwo ul. Cmentarna 30, tel. 11-86-60, mieszkanie właściciela ul. Cmentarna 70, tel. 11-82-98.

1939 r. ? ?Chrześcijańska Warszawa? s. 134 ? Kocielski A. ? ul. Powązkowska 30, tel. 11-86-60.

1939 r. ? ?Chrześcijańska Warszawa? s. X [działu ogłoszeń] ? Kocielski A. ? Pracownia Artystyczna Rzeźbiarsko-Kamieniarska. Posiada na składzie gotowe pomniki własnego wyrobu. Wykonywa roboty według projektów poleconych i własnych z materiałów wchodzących w zakres kamieniarstwa. ul. Powązkowska 30, tel. 11-86-60.

1938 r. ? ?Księga Adresowa Polski? s. 206 ? Kocielski A. ? ul. Powązkowska 30, tel. 11-86-60.

1935 r. ? ?Kalendarz na pogotowie? s. 454 ? Kocielski A. ? Zakład Rzeźbiarsko-Kamieniarski, ul. Powązkowska 30, tel. 11-86-60.

1930 r. ? ?Kalendarz na pogotowie? s. 454 ? Kocielski A. ? Zakład Rzeźbiarsko-Kamieniarski. Przyjmuje: Budowanie grobów z wszelkiemi ekshumacjami i reperuje takowe. Przyjmuje wszelkie roboty budowlano-galanteryjne i kościelne po cenach przystępnych. Posiada na składzie: Gotowe pomniki z granitu, marmuru i piaskowca, ul. Powązkowska 30, wprost IV-tej bramy.

1928 r. ? ?Księga Adresowa Polski? s. 1871 ? Kocielski Ad. ? ul. Powązkowska 30.

1926 ? 27 r. ? ?Księga Adresowa Polski? s. 1491 ? Kocielski Ad. ? ul. Powązkowska 30.

1923 r. ? ?Handlowa Księga Adresowa Polski i Gdańska? s. 455 ? Kocielski Adam ? Zakład Rzeźbiarsko-kamieniarski, ul. Powązkowska 22, tel. 301-79.

Prace twórcy na cmentarzu
Wojskowym:

1936 r. ? Gąsiorowski Korwin Tadeusz [02]

1937 r. ? Dmoszyński Tadeusz [85]

1938 r. ? Zarzycki Zygmunt [87]

Koziński Konstanty Roman

Siedziba firmy: ul. Dzika 65 (w 1909 r), ul. Powązkowska 24 (w 1929 r.), ul. Powązkowska 26 (lata 1930 ? 42).

Okres działalności wg anonsów prasowych: 1908?42 r.

Okres działalności wg dat pochówków: 1924?39 r.

Firma przez cały okres swego istnienia kilkukrotnie zmieniała adres, jednak zawsze były to okolice Powązek. Zakład otworzono przed I wojną światową. Rodzinny interes dotrwał zapewne do końca II wojny światowej (ostatnia reklama ? 1942 r.), a być może tylko do Powstania Warszawskiego. Spośród cmentarzy poddanych kwerendzie nagrobki pochodzące z tego zakładu znaleziono tylko na Cmentarzu Wojskowym (ul. Powązkowska 43/45).

Większość mogił zrealizowano w różnego rodzaju piaskowcach. Z reklamy opublikowanej w 1932 r. dowiadujemy się jednak, że firma miał już wówczas w dorobku ok. stu dwudziestu pomników granitowych. Zapewne w większości były to nagrobki, którymi chwalono się z powodu materiału wykonania, o tyle szlachetnego, co trudnego do obróbki. Sama liczba: ?120?, uzmysławia nam, że wszystkich innych grobów powstałych z surowców bardziej łaskawych dla kamieniarskiego dłuta, musiało być niepomiernie więcej.

Anonse – Reklamy:

1942 r. ? ?Amtliches Frensprechbuch füf den Distrikt Warszchau? [Niemieckojęzyczna książka telefoniczna], s. 89 ? R. K. Koziński i S-wie ? Fabryka Rzeźbiarsko-Kamieniarska, ul. Cmentarna 26, tel. biuro: 11-96-52, tel. mieszkanie właściciela (ul Cmentarna 22): 11-34-09.

1940 r. ? ?Wykaz Czynnych telefonów warszawskiej sieci 1940?, s. 146 ? R. K. Koziński i S-wie ? Fabryka Rzeźbiarsko-Kamieniarska (pomniki, roboty budowlane), ul. Powązkowska 26, tel. biuro: 11-96-52, tel. mieszkanie właściciela: 11-34-09.

1939 r. ? ?Chrześcijańska Warszawa?, s. 134 ? Koziński K. R. ? ul. Powązkowska 26, tel.: 11-96-52.

1938 r. ? ?Księga Adresowa Polski?, s. 206 ? K. R. Koziński ? Pracownia artystyczna rzeźbiarsko-kamieniarska, ul. Powązkowska 26, 18 i 76, tel. 11-96-54.

1935 ? 36 r. ? ?Spis Abonentów Warszawskiej Sieci Telefonów?, s. 139 ? Koziński Konstanty Roman ? prac. art. rzeźb.?kam. ul. Powązkowska 26, tel.: 11-96-52.

1935 r. ?Spis Właścicieli Kont Czekowych w Pocztowej Kasie Oszczędności?, s. 94 ? Koziński Konstanty Roman ? ul. Powązkowska 22, Konto czekowe PKO.: 12-282.

1932 r. ? ?Polska Zbrojna, n-er 79 ? K. R. Koziński ? Pracownia Artystyczno-Rzeźbiarsko-kamieniarska, ul. Powązkowska 26 w Warszawie, przy budce tramwajów elektrycznych, tel.: 11-96-52.

Pomniki z Granitu, Marmuru i Piaskowca. Budowa grobów i roboty budowlane, Naszego wykonania pomnik w baonie sanitarnym na Powązkach, generałowi Kaczkowskiemu. Twórcy pierwszych oddziałów sanitarnych, oraz 120 pomników granitowych.

– – Na dogodnych warunkach. – – Panom wojskowym 15 proc. Zniżki – –

1930 r. ? ?Księga Informacyjno-Adresowa Cała Warszawa?, dział XI, s. 48 ? Koziński K. ? ul. Powązkowska 26, tel.: 96-52.

1930 r. ? ?Księga Adresowa Polski, wraz z W.M. Gdańskiem dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa?, s. 1852 ? Koziński K. ? ul. Powązkowska 24.

1929 r. ? ?Księga Adresowa Polski, wraz z W.M. Gdańskiem dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa?, s. 1847 ? Koziński R. ? ul. Powązkowska 24.

1928 r. ? ?Księga Adresowa Polski, wraz z W.M. Gdańskiem dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa?, s. 1871 ? Koziński R. ? ul. Powązkowska 24.

1926 ? 27 r. ? ?Księga Adresowa Polski wraz z W.M. Gdańskiem dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa?, s. 1491 ? Koziński R. ? ul. Powązkowska 24.

1909 r. ? ?Adresy Warszawy?, dział II, s. 244 ? Koziński K. [do spółki z A. Osińskim] ? ul. Dzika 65.

1908 r. ? ?Adresy Warszawy?, dział II, s. 180 ? Koziński K. [do spółki z A. Osińskim] ? ul. Dzika 65.

Prace twórcy na cmentarzu
Wojskowym:

1924 r. ? Potec Jan [17]

1926 r. ? Jędrychowski Zygmunt [31]

1926 r. ? Wilczyńska Helena [25]

1926 r. ? Karol Sztarelberg [15]

1927 r. ? Bobrowski Zygmunt [14]

1928 r. ? Kryński Witold [13]

1930 r. ? Moczydłowski Franciszek [40]

1931 r. ? Kierwiak Edward [46]

1931 r. ? Zacharjadze Julia [41]

1931 r. ? Zalewska Maria [42]

1933 r. ? Nowosilska Felicja [30]

1934 r. ? Gilewiczowa Zofia [19]

1937 r. ? Czerkiewska Stanisława [29]

1937 r. ? Walentukiewicz Ryszard [86]

1938 r. ? Bruno Miarkowski [69]

1938 r. ? Tomira Neugebauerowa [66]

1939 r. ? Mareschowa Elżbieta [27]

Słupek [18]
Słupek [18 A]

Kulikowski K.

Siedziba firmy: ul. Powązkowska 78 (w 1939 r.).

Okres działalności wg anonsów prasowych: 1939 r

Okres działalności wg dat pochówków: 1934 r.

Firma ?Kulikowski K.? realizowała niewiele grobów (lub też rzadko je podpisywała). Na cmentarzu wojskowym odnaleziono tylko jedną mogiłę sygnowaną przez tego twórcę. Mała ilość nagrobków może wynikać z faktu, iż kamieniarstwo nie było nie było główną działalnością owej firmy. Przemawiałby za tym fakt, iż jedyna odnaleziona reklama została zamieszczona nie w dziale dotyczącym kamieniarstwa, a produkcji wyrobów z betonu.

Od 1939 r. pod tym samym adresem (ul. Powązkowska 78) pojawia się firma Stefana Hahna. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że mamy tu do czynienia z jednym i tym samym zakładem, który zmienił właściciela.

Anonse – Reklamy:

1939 r. ? ?Chrześcijańska Warszawa?, s. 91 ? Kulikowski K. ? ul. Powązkowska 78.

Prace twórcy na cmentarzu
Wojskowym:

1934 r. ? Szczesnowski Stanisław [79]

Lubowiecki R. S.

Siedziba firmy: ul. Powązkowska 78 (w 1939 r.).

Okres działalności wg anonsów prasowych: 1939 r

Okres działalności wg dat pochówków: 1934 r.

Anonse – Reklamy:

1939 r. ? ?Chrześcijańska Warszawa?, s. 91, ? Kulikowski K. ? ul. Powązkowska 78.

Prace twórcy na cmentarzu
Wojskowym:

1933 r. ? Dąbrowska Maryla [52]

1934 r. ? Romer Jan [26]

1936 r. ? Baude Ryszard [09]

1936 r. ? Kowalski-Korab Kazimierz [08]

1936 r. ? Weryk Aleksander [60]

1937 r. ? Lubicz-Szeliski Włodzimierz [20]

1937 r. ? Ślepowron-Wróblewski Jan [80]

1938 r. ? Prus-Grzybowska Zofia [68]

Łopieńscy B-cia

Siedziba firmy: ul. Hoża.

Okres działalności wg anonsów prasowych: Xxxx

Okres działalności wg dat pochówków: 1934 r.

Xxxxxxxxxx xxxxxx xxx xxxxxxxxxxx xxxxxxxx xxxxxxxx xxxxxxx xx xxx xxxxxxxxxxx xxxxx xxxxxx xxxxxxxxx xxxxxxxxx xxxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxx xxxxxxxxx xxxx xxxxxx xxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxx xxxxx xx xxxxxxxxxxxx xxxxx xxxxxxxx xxxxxxx xxxxxxxxxxx xxxxxx x xxxxx xxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxx xxxxxxx xxxxxx xxxxx xxxx xxxxxx xx xxxxx.

Anonse – Reklamy:

1939 r. ? ?Chrześcijańska Warszawa?, s. 91, ? Kulikowski K. ? ul. Powązkowska 78.

Prace twórcy na cmentarzu
Wojskowym:

1939 r. ? Halina Nowakowska [62]

Marcinkiewicz Antoni

Siedziba firmy: ul. Powązkowska 78 (w 1939 r.).

Okres działalności wg anonsów prasowych: 1939 r

Okres działalności wg dat pochówków: 1934 r.

Anonse – Reklamy:

1939 r. ? ?Chrześcijańska Warszawa?, s. 91, ? Kulikowski K. ? ul. Powązkowska 78.

Prace twórcy na cmentarzu
Wojskowym:

1929 r. ? Anacki Aleksander [38]

1933 r. ? Makowiecki Adam [58]

Marsz Eugeniusz i Drzewiecki Zygmunt

Siedziba firmy: ul. Powązkowska 27 (1939 ? 40 r.), ul. Młynarska 44 (1942 r.).

Okres działalności wg anonsów prasowych: 1939 ? 47 r.

Okres działalności ustalony z dat pochówków: 1938 r.

Firma powstała zapewne na krótko przed II wojną światową. Domyślać się tego można na podstawie dat pochówków i reklam prasowych oraz niewielkiej ilości zarówno jednych jak i drugich.

Zresztą, podczas okupacji (1942 r.) Drzewiecki działał już sam, a działalność swą przeniósł na ul. Młynarską. Dlaczego zakończył współpracę z Marszem i co stało się ze wspólnikiem, póki co nie udało się ustalić. Wiadomo natomiast, że jeszcze w 1947 r. prowadził na ul. Młynarskiej swój interes. Właściciel najprawdopodobniej mieszkał i pracował w tym samym miejscu, bowiem w spisie z 1947 r jako adres warsztatu podano adres prywatnego mieszkania tj. Młynarska 44 m. 7. Dom od ulicy miał zapewne kilka lokali mieszkalnych. Na podwórzu natomiast znajdowała się pracownia rzeźbiarsko?kamieniarska.

Sama lokalizacja była idealna ? pomiędzy cmentarzem ewangelicko-augsburskim, a ewangelicko-reformowanym., gdzie rozlokowało się także kilka innych zakładów tego typu. Zabudowania po nich rozebrano dopiero w latach 90. XX w. Obecnie w miejscu tym znajduje się kilka kameralnych biurowców.

Anonse – Reklamy:

1947 r. ? ?Informator m. st. Warszawy i Woj. Warszawskiego?, s. 134 ? Drzewiecki Zygmunt ? zakład kamieniarski., ul. Młynarska 44 m. 7.

1942 r. ? ? ?Amtliches Frensprechbuch füf den Distrikt Warszchau? [Niemieckojęzyczna książka telefoniczna], s. 43 ? Drzewiecki Zygmunt ? warsztat kamieniarski, ul. Młynarska 44, tel.: 208-06.

1939 ? 40 r. ? ?Spis Abonentów Sieci Telefonów m. st. Warszawy P.A.S.T i Warszawskiej Sieci okręg P.P.T.T..?, s. 443 ? Marsz Eugeniusz i Drzewiecki Zygmunt ? zakład kamieniarsko-rzeźbiarski, ul. Powązkowska 27, tel.: 11-79-18.

Prace twórcy na cmentarzu
Wojskowym:

1938 r. ? Maccosini Emanuel [01]

Muran Teodor

Siedziba firmy: ul. Powązkowska 78 (w 1939 r.).

Okres działalności wg anonsów prasowych: 1939 r

Okres działalności wg dat pochówków: 1934 r.

Anonse – Reklamy:

1939 r. ? ?Chrześcijańska Warszawa?, s. 91, ? Kulikowski K. ? ul. Powązkowska 78.

Prace twórcy na cmentarzu
Wojskowym:

1931 r. ? Zawadzki Stanisław [45]

1932 r. ? Piotrowski Cezary [39]

1932 r. ? Markiewicz Zdzisław [50]

1932 r. ? Sobczyk-Sobczyński Józef [57]

1932 r. ? Danuta Ziółkowska [54]

1933 r. ? Borowa Aniela [56]

Niedziałek Władysław

Siedziba firmy: ul. Powązkowska 78 (w 1939 r.).

Okres działalności wg anonsów prasowych: 1939 r

Okres działalności wg dat pochówków: 1934 r.

Anonse – Reklamy:

1939 r. ? ?Chrześcijańska Warszawa?, s. 91, ? Kulikowski K. ? ul. Powązkowska 78.

Prace twórcy na cmentarzu
Wojskowym:

1925 r. ? Mardyła Jan [16]

1939 r. ? Matelski Józef [05]

Osiński Władysław

Siedziba firmy: ul. Powązkowska 78 (w 1939 r.).

Okres działalności wg anonsów prasowych: 1939 r

Okres działalności wg dat pochówków: 1934 r.

Anonse – Reklamy:

1939 r. ? ?Chrześcijańska Warszawa?, s. 91, ? Kulikowski K. ? ul. Powązkowska 78.

Prace twórcy na cmentarzu
Wojskowym:

1915 r. ? Akimowicz-Szewczenko Teodozy [82]

Rossik A.

Siedziba firmy: ul. Powązkowska 78 (w 1939 r.).

Okres działalności wg anonsów prasowych: 1939 r

Okres działalności wg dat pochówków: 1934 r.

Anonse – Reklamy:

1939 r. ? ?Chrześcijańska Warszawa?, s. 91, ? Kulikowski K. ? ul. Powązkowska 78.

Prace twórcy na cmentarzu
Wojskowym:

1928 r. ? Wronowski Alfred [12]

Rudnicki Jan

Siedziba firmy: ul. Powązkowska 78 (w 1939 r.).

Okres działalności wg anonsów prasowych: 1939 r

Okres działalności wg dat pochówków: 1934 r.

Anonse – Reklamy:

1939 r. ? ?Chrześcijańska Warszawa?, s. 91, ? Kulikowski K. ? ul. Powązkowska 78.

Prace twórcy na cmentarzu
Wojskowym:

1929 r. ? Orlęta Polskie [03]

1933 r. ? Szereda Franciszek [59]

1937 r. ? Kulza Jan [88]

Rząca M.

Siedziba firmy: ul. Powązkowska 78 (w 1939 r.).

Okres działalności wg anonsów prasowych: 1939 r

Okres działalności wg dat pochówków: 1934 r.

Anonse – Reklamy:

1939 r. ? ?Chrześcijańska Warszawa?, s. 91, ? Kulikowski K. ? ul. Powązkowska 78.

Prace twórcy na cmentarzu
Wojskowym:

19… r. ? Bystydzieńscy Stefan i Józef [83]

Suliński Józef Feliks

Siedziba firmy: ul. Dzika 53 (w 1909 r.), ul. Dzika 57 (w 1909 r.), ul. Dzika 47 (1916 – 35 r.), ul. Powązkowska 30 (1936 ? 40 r.).

Okres działalności wg anonsów prasowych: 1908?40 r.

Okres działalności wg dat pochówków: 1929?39 r.

Firma Sulińskiego założona jeszcze w carskich czasach, dotrwała do II wojny światowej (najmłodsza z odszukanych reklam pochodzi z 1940 r.). Mimo dotarcia do kilkunastu anonsów prasowych, jedna z informacji o firmie została pozyskana bezpośrednio z grobu. Otóż na nagrobku Edwarda Kocki został min. zamieszczony telefon (101-54), co zdarzało się stosunkowo rzadko.

Anonse – Reklamy:

1939 ? 40 r. ? ?Spis Abonentów Warszawskiej Sieci Telefonów?, s. 195 ? Suliński Józef ? zakł. rzeźb.?kamien., ul. Powązkowska 30, tel.: 11-01-54.

1939 r. ? ?Chrześcijańska Warszawa?, s. 134 ? Suliński J. ? ul. Powązkowska 30, tel.: 11-01-54.

1938 r. ? ?Księga Adresowa Polski?, s. 207 ? Suliński J. ? ul. Powązkowska 30, tel. 11-01-54.

1937 ? 38 r. ? ?Spis Abonentów Warszawskiej Sieci Telefonów?, s. 195 ? Suliński Józef ? zakł. rzeźb.?kamien., ul. Powązkowska 30, tel.: 11-01-54, mieszkanie właściciela, ul. Powązkowska 8, tel.: 11-21-54.

1936 r. ? ?Spis Właścicieli Kont Czekowych w Pocztowej Kasie Oszczędności?, s. 190 ? Suliński Józef Feliks ? ul. Powązkowska 8 , Konto czekowe PKO.: 22-838.

1935 ? 36 r. ? ?Spis Abonentów Warszawskiej Sieci Telefonów?, s. 263 ? Suliński Józef ? zakł. rzeźb.?kamien., ul. Powązkowska 30, tel.: 11-01-54, mieszkanie właściciela, ul. Powązkowska 8, tel.: 11-21-54.

1935 r. ? ?Spis Właścicieli Kont Czekowych w Pocztowej Kasie Oszczędności?, s. 180 ? Suliński Józef Feliks ? ul. Dzika 47, Konto czekowe PKO.: 22-838.

1930 ? 31 r. ? ?Spis Abonentów Warszawskiej Sieci Telefonów PAST?, s. 31 ? Suliński J. ? Zakład Rzeźbiarsko?Kamieniarski, pomniki kamienne z piaskowca, marmuru i granitu, wszelkie roboty budowlane i kościelne, oraz roboty meblowe z różnych marmurów, ul. Dzika 47, tel.: 701-54.

1930 r. ? ?Księga Adresowa Polski, wraz z W.M. Gdańskiem dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa?, s. 1852 ? Suliński J. ? ul. Dzika 47.

1929 r. ? Informacja wykuta na nagrobku Edwarda Kocki: ul. Dzika 47, tel.: 101-54.

1929 r. ? ?Księga Adresowa Polski, wraz z W.M. Gdańskiem dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa?, s. 1847 ? Suliński J. ? ul. Dzika 47.

1928 r. ? ?Księga Adresowa Polski, wraz z W.M. Gdańskiem dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa?, s. 1871 ? Suliński J. ? ul. Dzika 47.

1926 ? 27 r. ? ?Księga Adresowa Polski, wraz z W.M. Gdańskiem dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa?, s. 1491 ? Suliński J. ? ul. Dzika 47.

1916 r. ? ?Polen – Polska, Adressbuch für Industrie, Handel und Landwirtschaft – Księga adresowa dla przemysłu handlu i rolnictwa?, dział II ? Spis Adresów s. 159 ? Suliński J. ? ul. Dzika 47.

1909 r. ? ?Adresy Warszawy?, dział II, s. 244 ? Suliński J. ? ul Dzika 57.

1909 r. ? ?Kalendarz na Pogotowie Warszawskie?, s. 732 ? Suliński J. ? ul. Dzika 53.

1908 r. ? ?Adresy Warszawy?, dział II, s. 180, ? Suliński J. ? ul Dzika 57.

Prace twórcy na cmentarzu
Wojskowym:

1929 r. ? Kocko Edward [11]

1930 r. ? Łazowski Aleksander [36]

1932 r. ? Lange Marian [37]

1936 r. ? Krulisz Kazimierz [33]

1939 r. ? Dymowski Kamil [28]